“КАПИТАЛ”

"КАПИТАЛ"—К. Маркстын эң негизки залкар эмгеги. “К-ды” жазууда ал өзүнөн мурунку улуу экономисттердин эмгектерин окуп чыгып, аларга карата өзүнүн сын-пикирлерин айткан жана, ошону менен катар капиталдын өнүгүшүнүн экон. закондорун, коомдо үстөмдүк кылып турган мамлекеттин саясатынын принциптерин, жоболорун, капитализмдин рыноктук экономикасынын маани-маңызын жана негиздерин кылдат изилдеп чыгып, каитализмдин кемчиликтерин жана мүчүлүштүктөрүн тапкан, о. эле ал системанын принциптерин жана өнүгүү жолдорун негиздеген. К. Маркс “К-ды” жаратууда 40 жылдан ашык убактысын зарптаган (1843–83).
К. Маркстын экон. теориасындагы эң эор ачылыш – кошумча нарк ж-дө теориясы, ал “К-дын” тунгуч варианты “Саясий экономикага сын” деген эмгегинде баяндалган. К. Маркс капиталистик эзүүнүн механизмдерин ачып ашкерелеп, анын өндүрүш ыкмасынын ички законуна ылайык нарк законунан чыгуучу, жумушчу табы түзгөн кошумча наркты капиталисттердин эч бир демократияга, адам укутарын сактоо деген принциптерге карабай туруп ээлеп аларын мыдан бир кылым мурда эле айтып,көргөзгөн. Ошону менен катар өндүргүч күчтөрдүн өнүгүшү мурдагы коомдук экон. формациаларга салыштырганда жогору экендиги ж-дө тыянак чыгарган. Нарк теориасы менен акча теориясын камтыган “Саясий экономикага сын” деген эмгегинде, ал тарыхты матриалисттик көз карашта түшүнүү тууралуу өзүнүн классикалык аныктамасын берген.
К. Маркстын !9-кылымдын 50-жылдардагы экон. изилдөөсү 1857–60-жылдагы даярдалган “алты китеп планы” негизинде жүргүзүлөт (“Капитал жөнүндө”, “Жер менчиги”, “Жалданма эмгек”, “Мамлекет”, “Тышкы соода”, ” Дүйнөлүк рынок”). 1866-ж. К. Маркс “К-дын” 1-томун басмага даярдоого киришип, ал 1867-ж. жарык көрөт. Бул китебинде мурдагы изилдөөлөрүнүн негизинде капит. өндүрүштү иликтеп, товарды, о. эле товарды түзүүчү эмгектин эки жактуулугун талдайт. Мындан тышкары жумушчу табынын экон. күрөшүнүн тарыхына байкоо жүргүзүп, анын келип чыгышындагы карама-каршы тенденцияларды ачкан. Эмгек акы категориясынын эки формасын бардык жактан кеңири талдаган. Кийинки жылдары К. Маркс “К-дын” 2- жана 3-томдорунун кол жазмаларын карап чыгып бирок аларды басмага даярдоого үлгүрбөй калган. К. Маркс дүйнөдөн кайкандан кийин Ф. Энгельс “К-дын” 2- жана 3-томдорун басмага даядап чыгаруу үчүн чоң эмгек жумшаган. 1885-ж. ал 2-томун, 1995-ж. 3-томун жарыкка чыгарган. 1954–61-ж. КПСС БКнын Марксизм-лениниэм ин-ту тарабынан даярдалып “Кошумча нарк теориасынын” биринчи нускасы “К-дын” 4-тому болуп саналат.
Ж. Арзыкулов.