Difference between revisions of "АЛМАЛЫК"
м (→top: clean up, replaced: м-н → <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> (2), ж-а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> (3)) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
‒Жети-Суу аймагындагы о. кылымга таандык шаар. Иле суусунун боюнда, азыркы Кытай Эл Респ-сынын Синьцзян Уйгур автономиялуу обл-нун аймагынан орун алган. Биринчи жолу 13-к-дын башталышында эскерилет. Ал мезгилде А-ты каӊгылар уруусунан чыккан каракчы Озар ээлеп алган. Ал ''Чынгыз хан'' <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> найман канзаадасы ''Күчлүккө'' каршы союз түзгөн. Күчлүк Озарды аӊ уулап жүргөн жеринен кармап алып, шаарды камоого алган, бирок монгол аскерлери жакындап келгендик тен чегинип, туткунун өлтүрүүгө буйрук берген. Чынгыз хан А-ты Озардын уулу Сукпак тегинге берген. Чагатайдын буйругу <span cat='ж.кыск' oldv='м-н'>менен</span> асканы бузуп, 48 жыгач көпүрө салышкан, ал көпүрөлөр эки араба жанаша өткүдөй кенен болгон. Шаар Иле суусунун түндүк тарабынан орун алып, капчыгайдын оозунан А-ка чейин бир күндүк жол болгон. Монголдордун үстөмдүгү мезгилинде Иле өрөөнү аркылуу Батыш Азиядан Чыгыш Азияга эӊ маанилүү соода жолу өтүп, А-тын жогорулашына түрткү болгон. Чагатай улусунун ханы Кебектин учурунда (1318‒26) улустун борбору А-тан ''Мавераннахрга ''көчүрүлгөн. 1335-жылдан кийин А. кайрадан Чагатай улусунун борборуна айланган, о. эле чагатайлар ээлеген аймактагы хандар жашаган негизги шаарлардын бири болгон. 1338‒39-ж. А-та Европадан келген католик миссионерлеринин <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> жерг. будда жрецтеринин ишмердиги күч алып, католиктердин чиркөөсү курула баштаган. 1340-ж. христиандарды куугунтуктоодон улам А-тагы алардын ишмердиги токтогон. 14-к-дын 2-жарымынан А. Моголстан мамлекетинин борбору болгон. Моголстандын 1-ханы Тоглук Темирдин (1348‒63) сөөгү А. шаарынын жанына коюлуп, күмбөз тургузулган. Эмир Темирдин Моголстанга жасаган жортуулдарынан кийин (1357, 1383, 1390) А. шаары кыйраган. 1950-ж. кытай археологу Хуан Вэнби <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> соӊку жылдарда Синьцзян тарых музейинин археол. экспедициясы тарабынан изилдөө иштери жүргүзүлүп, чопо <span cat='ж.кыск' oldv='ж-а'>жана</span> фарфор идиштери, о. кылымдарда өзгөчө баалуу Кытайдын селадон фарфор идиштери, Чагатай улусунун алтын, күмүш теӊгелери, металлдан жасалган турмуш-тири чилик буюмдары, эмгек куралдары, түрк тилиндеги несториан эстеликтери ж. б. табылган.<br> | |||
''Т. Асанов.''<br> | ''Т. Асанов.''<br> | ||
16:29, 5 Декабрь (Бештин айы) 2022 -деги абалы
‒Жети-Суу аймагындагы о. кылымга таандык шаар. Иле суусунун боюнда, азыркы Кытай Эл Респ-сынын Синьцзян Уйгур автономиялуу обл-нун аймагынан орун алган. Биринчи жолу 13-к-дын башталышында эскерилет. Ал мезгилде А-ты каӊгылар уруусунан чыккан каракчы Озар ээлеп алган. Ал Чынгыз хан менен найман канзаадасы Күчлүккө каршы союз түзгөн. Күчлүк Озарды аӊ уулап жүргөн жеринен кармап алып, шаарды камоого алган, бирок монгол аскерлери жакындап келгендик тен чегинип, туткунун өлтүрүүгө буйрук берген. Чынгыз хан А-ты Озардын уулу Сукпак тегинге берген. Чагатайдын буйругу менен асканы бузуп, 48 жыгач көпүрө салышкан, ал көпүрөлөр эки араба жанаша өткүдөй кенен болгон. Шаар Иле суусунун түндүк тарабынан орун алып, капчыгайдын оозунан А-ка чейин бир күндүк жол болгон. Монголдордун үстөмдүгү мезгилинде Иле өрөөнү аркылуу Батыш Азиядан Чыгыш Азияга эӊ маанилүү соода жолу өтүп, А-тын жогорулашына түрткү болгон. Чагатай улусунун ханы Кебектин учурунда (1318‒26) улустун борбору А-тан Мавераннахрга көчүрүлгөн. 1335-жылдан кийин А. кайрадан Чагатай улусунун борборуна айланган, о. эле чагатайлар ээлеген аймактагы хандар жашаган негизги шаарлардын бири болгон. 1338‒39-ж. А-та Европадан келген католик миссионерлеринин жана жерг. будда жрецтеринин ишмердиги күч алып, католиктердин чиркөөсү курула баштаган. 1340-ж. христиандарды куугунтуктоодон улам А-тагы алардын ишмердиги токтогон. 14-к-дын 2-жарымынан А. Моголстан мамлекетинин борбору болгон. Моголстандын 1-ханы Тоглук Темирдин (1348‒63) сөөгү А. шаарынын жанына коюлуп, күмбөз тургузулган. Эмир Темирдин Моголстанга жасаган жортуулдарынан кийин (1357, 1383, 1390) А. шаары кыйраган. 1950-ж. кытай археологу Хуан Вэнби жана соӊку жылдарда Синьцзян тарых музейинин археол. экспедициясы тарабынан изилдөө иштери жүргүзүлүп, чопо жана фарфор идиштери, о. кылымдарда өзгөчө баалуу Кытайдын селадон фарфор идиштери, Чагатай улусунун алтын, күмүш теӊгелери, металлдан жасалган турмуш-тири чилик буюмдары, эмгек куралдары, түрк тилиндеги несториан эстеликтери ж. б. табылган.
Т. Асанов.