Difference between revisions of "АККЛИМАТИЗАЦИЯ"
м (→top: clean up, replaced: м‑н → <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> (5), ж‑а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> (10)) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АККЛИМАТИЗАЦИЯ''' (лат. ad – ошого, үчүн <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> гр. klima – климат) – организмдин бир жер­ден экинчи жерге алынып келингенде, шарты өзгөргөн жаңы чөйрөгө (климаттын өзгөрүшү, токой тигүү <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> кыюу, сазды кургатуу ж. б.) байырлануусу. Анда зат алмашуунун тукум куубаган өзгөрүүсү болот же түрдүн ген. струк­турасы өзгөрөт. Жаратылышта А. жаныбарлар <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> өсүмдүктөр жаңы жерге алынып келинген­де (миграция) же кокустан оошкондо ж. б. бо­лот. Адам пайдалуу жапайы түрлөрдү, о. эле а. ч. өсүмдүгүн, жаныбарларын башка жерге алып келгенде жасалма А. келип чыгат. Өсүм­дүк А‑сында климат факторлору (темп‑pa, ным­дуулук, жаан‑чачындын саны, жарык ж. б.),топурактын тиби,андагы микрофлора ж. б.чоң мааниге ээ. Ж а н ы б а р А‑сы көбүнчө душман­дарынын, тоют атаандашынын ж. б. болушуна байланыштуу. Түн. Америкадан Европага айрым жыгач өсүмдүк породалары (туя, карагай, те­рек) <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> жаныбарлардын (ондатра, америка норкасы, нутрия, ак куйрук бугу) алынып ке­линиши мыкты натыйжаларды берген. Айрым учурда А. үчүн түрлөрдү жаңы жерге алып келүүдөн экол. тең салмактуулук, азыктануу тизмеги өзгөрүлүп, жерг. түрлөрдү сүрүп чыга­рат. Мис., Амур жээгинен <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> Уссурий крайы­нан Россияга алынып келинген жанат сымал ит, өрдөк ж. б. куштардын жөжөлөрүн жок кы­лып, жерг. фауна – түлкү, кашкулак ж. б. кон­курент болушкан. Адамдын А‑сы ''ада''п­''тациянын'' бир түрү. Ал организмдин зат алма­шуу <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> фукнкциясынын өзгөрүшү <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> кошто­луп, организмдеги нейрогумор <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> рефлекс ре­акцияларынын таасири <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> жүрөт. Адамдын жаңы климаттык <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> геогр. шартка байырла­нуусунда биол. процесстер <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> катар социал., экон. факторлор – эмгек <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> тиричилик шар­ты, тамактануу мүнөзү, кийим, турак жай ж. б. маанилүү орунду ээлейт. Киши ар түрдүү шарт­ка акырындап көнүгүп, А. убактылуу же биро­толо сакталат. А. суук климатка караганда ысык климатта кыйыныраак, айрыкча нымдуу тропикте оор өтөт. Дене абдан ысып, өтө арык­тап, минерал заттар тер <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> көп бөлүнүшүнө дуушар болот. Бара‑бара адам ысыкка <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> ным­дуулукка көнүп, зат алмашуу ж. б. физиол. функциялар калыбына келе баштайт. Тоолуу жер деңиз деңг‑нен канчалык бийик болсо, А. ошончолук кыйынчылык <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> жүрөт. | |||
15:40, 5 Декабрь (Бештин айы) 2022 -деги абалы
АККЛИМАТИЗАЦИЯ (лат. ad – ошого, үчүн жана гр. klima – климат) – организмдин бир жерден экинчи жерге алынып келингенде, шарты өзгөргөн жаңы чөйрөгө (климаттын өзгөрүшү, токой тигүү жана кыюу, сазды кургатуу ж. б.) байырлануусу. Анда зат алмашуунун тукум куубаган өзгөрүүсү болот же түрдүн ген. структурасы өзгөрөт. Жаратылышта А. жаныбарлар жана өсүмдүктөр жаңы жерге алынып келингенде (миграция) же кокустан оошкондо ж. б. болот. Адам пайдалуу жапайы түрлөрдү, о. эле а. ч. өсүмдүгүн, жаныбарларын башка жерге алып келгенде жасалма А. келип чыгат. Өсүмдүк А‑сында климат факторлору (темп‑pa, нымдуулук, жаан‑чачындын саны, жарык ж. б.),топурактын тиби,андагы микрофлора ж. б.чоң мааниге ээ. Ж а н ы б а р А‑сы көбүнчө душмандарынын, тоют атаандашынын ж. б. болушуна байланыштуу. Түн. Америкадан Европага айрым жыгач өсүмдүк породалары (туя, карагай, терек) жана жаныбарлардын (ондатра, америка норкасы, нутрия, ак куйрук бугу) алынып келиниши мыкты натыйжаларды берген. Айрым учурда А. үчүн түрлөрдү жаңы жерге алып келүүдөн экол. тең салмактуулук, азыктануу тизмеги өзгөрүлүп, жерг. түрлөрдү сүрүп чыгарат. Мис., Амур жээгинен жана Уссурий крайынан Россияга алынып келинген жанат сымал ит, өрдөк ж. б. куштардын жөжөлөрүн жок кылып, жерг. фауна – түлкү, кашкулак ж. б. конкурент болушкан. Адамдын А‑сы адаптациянын бир түрү. Ал организмдин зат алмашуу жана фукнкциясынын өзгөрүшү менен коштолуп, организмдеги нейрогумор жана рефлекс реакцияларынын таасири менен жүрөт. Адамдын жаңы климаттык жана геогр. шартка байырлануусунда биол. процесстер менен катар социал., экон. факторлор – эмгек жана тиричилик шарты, тамактануу мүнөзү, кийим, турак жай ж. б. маанилүү орунду ээлейт. Киши ар түрдүү шартка акырындап көнүгүп, А. убактылуу же биротоло сакталат. А. суук климатка караганда ысык климатта кыйыныраак, айрыкча нымдуу тропикте оор өтөт. Дене абдан ысып, өтө арыктап, минерал заттар тер менен көп бөлүнүшүнө дуушар болот. Бара‑бара адам ысыкка жана нымдуулукка көнүп, зат алмашуу ж. б. физиол. функциялар калыбына келе баштайт. Тоолуу жер деңиз деңг‑нен канчалык бийик болсо, А. ошончолук кыйынчылык менен жүрөт.