Difference between revisions of "АЗОТ"
м (→top: clean up, replaced: м‑н → <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> (7), ж‑а → <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> (6)) |
|||
| 1 -сап: | 1 -сап: | ||
'''АЗОТ''' (Nitrogenium), N – ''элементтердин ме''з''гилдик системасынын'' V тобунан орун алган хим. элемент. Ат. н. 7, ат. с. 14,0067. Кадимки шартта түссүз, жытсыз <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> даамсыз газ. Абадан бир аз жеңил, эрүү t 209,86°С, кайноо 1195,3°С, тыгыздыгы 1,2506 ''кг/м<sup>3</sup>.''1772‑ж. Д. Резерфорд ачкан. Жаратылышта эркин <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> кошулма түрүндө кездешет. Жер кыртышынын 0,04%ин түзөт. Эркин А. абанын 78,16% курамын ээлейт. Жаратылышта чили селитрасы түрүндө таралган. Жаныбар белогунун 1617%ин түзөт. Таза A‑то жаныбарлар жашай албайт. Бирок ал тиричилик үчүн эң керек элемент. Кычкылтекке караганда сууда аз эрийт, күйүүгө жардам бербейт. Көмүртек, суутек <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> кычкылтек <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> кошулуп, белок заттарын пайда кылат. Жаратылышта эки изотобу <sup>14</sup>N (99,635%) <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> <sup>15</sup>N (0,365 %) бар. Анын молекуласы бири‑бири <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> коваленттик үч байланыш аркылуу бириккен 2 атомдон турат. Ошондуктан молекуласы хим. жактан туруктуу, жогорку темп‑рада гана металлдар <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> нитриддерди, кычкылтек <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> азот окистерин (NO, N0<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>0, N<sub>2</sub>O<sub>s</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>s</sub>), суутек <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> катализатордун катышуусунда NH<sub>3тү</sub> пайда кылат. Галогендер <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> реакцияга түздөн‑түз кирбейт. А. лабор‑да аммоний нитритин жогорку темп‑рада ысытуудан NH<sub>4</sub>N0<sub>2</sub>=N<sub>2</sub>+2H<sub>2</sub>0, өнөр жайда суюк абаны буулантып айдоо жолу <span cat='ж.кыск' oldv='м‑н'>менен</span> алынат. Негизинен аммиакты синтездөөдө, азот к‑тасын, жер семирткичтерди, жарылгыч заттарды алууда колдонулат. Эркин А. хим. <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> металлургиялык процесстерде инерттүү чөйрө түзүүдө, термометрлердин боштук аралыгын толтуруу <span cat='ж.кыск' oldv='ж‑а'>жана</span> төмөнкү темп‑pa алууда пайдаланылат. | |||
15:03, 5 Декабрь (Бештин айы) 2022 -деги абалы
АЗОТ (Nitrogenium), N – элементтердин мезгилдик системасынын V тобунан орун алган хим. элемент. Ат. н. 7, ат. с. 14,0067. Кадимки шартта түссүз, жытсыз жана даамсыз газ. Абадан бир аз жеңил, эрүү t 209,86°С, кайноо 1195,3°С, тыгыздыгы 1,2506 кг/м3.1772‑ж. Д. Резерфорд ачкан. Жаратылышта эркин жана кошулма түрүндө кездешет. Жер кыртышынын 0,04%ин түзөт. Эркин А. абанын 78,16% курамын ээлейт. Жаратылышта чили селитрасы түрүндө таралган. Жаныбар белогунун 1617%ин түзөт. Таза A‑то жаныбарлар жашай албайт. Бирок ал тиричилик үчүн эң керек элемент. Кычкылтекке караганда сууда аз эрийт, күйүүгө жардам бербейт. Көмүртек, суутек жана кычкылтек менен кошулуп, белок заттарын пайда кылат. Жаратылышта эки изотобу 14N (99,635%) жана 15N (0,365 %) бар. Анын молекуласы бири‑бири менен коваленттик үч байланыш аркылуу бириккен 2 атомдон турат. Ошондуктан молекуласы хим. жактан туруктуу, жогорку темп‑рада гана металлдар менен нитриддерди, кычкылтек менен азот окистерин (NO, N02, N20, N2Os, N2Os), суутек менен катализатордун катышуусунда NH3тү пайда кылат. Галогендер менен реакцияга түздөн‑түз кирбейт. А. лабор‑да аммоний нитритин жогорку темп‑рада ысытуудан NH4N02=N2+2H20, өнөр жайда суюк абаны буулантып айдоо жолу менен алынат. Негизинен аммиакты синтездөөдө, азот к‑тасын, жер семирткичтерди, жарылгыч заттарды алууда колдонулат. Эркин А. хим. жана металлургиялык процесстерде инерттүү чөйрө түзүүдө, термометрлердин боштук аралыгын толтуруу жана төмөнкү темп‑pa алууда пайдаланылат.