АЛЬПИНИЗМ

АЛЬПИНИЗМ – тоо чокусуна чыгууга негизделген спорт түрү. Батыш Европадагы Альп тоо системасынын аталышынан келип чыккан. А. тоо чокусуна чыгууда рельефтик ж-а климаттык тоскоолдуктарды атайын тех. ыкмалардын жардамы м-н жеңүү. Мындай тоскоолдуктарга аска, мөңгү, муз ж-а кар жантаймалары, чокунун абс. бийиктиги, өтө сууктугу, шамал, жаап турган кар ж. б. кирет. Спорттук мелдештин

Таблица 8000 мдик чокуларга чыккан алгачкы альпинисттер

Чокулар	Бийикт., м	Жайгашкан жери	Альпинисттер	Экспедицияныуюштурган өлкө	Дата
1	2	3	4	5	6
Эверест	8848	Непал	Э. Хиллари, Н. Тенсинг	Улуу Британия	29.5.1953
Чогори (К-2)	8611	Пакистан		Италия	31.7.1954
Канченжанга	8586	Индия – Непал	Дж. Бенд, Н. Харди, Д. Браун, Т. Стритер	Улуу Британия	25.5.1955
Лхоцзе	8516	Непал	Э. Райс, Ф. Лухзингер	Швейцария	18.5.1956
Макалу	8463	Непал	Ж. Бувве, JI. Террей, Г. Маньон,Ж. Кузи, П. Леру, С. Купе, Ж.Франко, А. Виалат, Н. Гиальсен	Франция	17.5.1955
Чо-Ою	8201	Непал	Г. Тихи, 3. Иохлер, Пасанг ДаваЛама	Австрия	19.10.1954
Дхаулагари	8167	Непал	А. Шельберг, Э. Форрер, К. Дим-бергер, Ньима Дорье, НавангДорье, П. Диннер, М. Воше, X.Вебер	Швейцария	13.5.1960
Манаслу	8163	Непал	Т. Иманиши, Гиальсен Q, М. Хи-гета, К. Като	Япония	9.5.1956
Нангапарбат	8125	Пакистан	Г. Буль	Австрия	3.6.1953
Аннапура	8091	Непал	М. Эрцог, Л. Лашеналь	Франция	3.6.1950
Хидден-Пик (Гашербрум I)	8068	Пакистан	П. Шенинг, Э. Кауфман	АКШ	5.7.1958
Броуд-Пик	8047	Непал	М. Шмук, К. Димбергер, Г. Буль,Ф. Винтерштеллер	Австрия	9.6.1957
Гашербрум II	8035	Пакистан	Ф. Мрравец, Г. Вилленпарт, 3. Ларх	Австрия	7.7.1956
Шишабангма	8013	Кытай	Хсу Чинг	Кытай	02/05/64

объектиси – чокунун бийиктиги, тех. татаалдыгы, маршруттун мүнөзү. А. 3 багытта (үйрөнчүк, спорттук ж-а колдонмо) өөрчүйт. Альпинист жакшы физ. даярдыкта болуп, мелдеште табият тоскоолдуктары (тоо, бийиктик, аба ырайы) м-н күрөшөт. А. шаймандары эки топко бөлүнөт: 1) жеке колдонулуучу шаймандар: күндөн коргоочу көз айнек, топу, күрмө, кол кап, кап жууркан, ийин баштык, чылбыр жип, коопсуздукту камсыз кылуучу кур, муз-таш чапкыч, балка, айсбайль, темир туяк; 2) топтук шаймандар: жоон аркан, ичке аркан, чатыр, илгич темир (карабин), таш, муз чукулдугу, кыскычтар, тепкичтер (шатылар), примус, радиостанция ж. б. 1786-ж. фр. Ж. Бальмер ж-а М. Г. Паккар Батыш Европанын Монблан чокусуна чыккандан баштап А. өнүгө баштаган. Альп тоолорун изилдөө үчүн 19-к-дын орто ченинде Англияда (1857), Италияда (1862), Швейцарияда (1863), Францияда (1874) альпинисттик клубдар ачылган. Алгач 8000 мдик Гималай тоосундагы Аннапура чокусуна фр. альпинисттер М. Эрцог ж-а Л. Лашеналь чыккан (1950). Альпинисттик Ассоциациялардын эл аралык союзу 1932-ж. негизделген. Кыргызстанда А. мектеби 1936-ж. Жети-Өгүздө уюшулуп, ошол эле жылы альпинисттер 1-жолу Ала-Арча капчыгайындагы Комсомолец чокусуна (4140 м) чыгышкан. Кыргызстандын көрүнүктүү альпинисттери В. М. Рацек, Б. Р. Маречек, К. Байгазинов, А. Чойбеков, А. Мендикулов, А. И. Бондаренко, А. Маматкаимов , Эдуард Кубатов ж. б. Кыргызстанда биринчи болуп А. б-ча спорт чебери наамын 1940-ж. В. Рацек алган. Кыргызстанда эл аралык мелдештер дайыма өткөрүлөт. Аларга жаш альпинисттердин эл аралык Май альпиниадасы, Кан-Тоого (Кан-Т еңириге) ылдамдык м-н жалгыз чыгуу б-ча эл аралык мелдеш, улуттук А. федерацияларынын Президенттери үчүн Түндүк Эңилчек мөңгүсүнө (5000 (5000 м бийиктикке) чыгуу мелдеши кирет. 1995-ж. Ак-Суу, Чоң Алайдагы альп лагерлерге чет өлкөлөрдөн 642 альпинист келип, бийиктиктерди багындырган.