АЛЮМИНИЙ

(лат. Aluminium), AI – элементтердин мезгилдик системасынын 3-тобунан

орун алган хим. элемент, ат. н. 13, ат. м. 26, 9815. Жер кыртышында таралышы б-ча металлдардын ичинен 1-орунду ээлейт (8,8%). Жаратылыштагы негизги бирикмелери – алюмосиликаттар, боксит, корунд ж-а криолит. Жылуулукту, электрди жакшы өткөргөн, коррозияга туруктуу, чоюлгуч, жеңил, оңой ширетилүүчү, күмүш сымал ак металл. Таза А-дин (99,996%) с. салм. 27, тыгызд. 2698 кг/мз (20°С), б. эрүү t 660,24°С, кайноо t 2500°С. Сырткы электрондук катмарында 3 электрону (3s²3pi) бар. Si, Си, Zn, Мп ж. б. элементтер м-н ар түрдүү касиеттеги өтө бышык куймаларды пайда кылат. Абада тез окистенгендиктен металлды андан ары окистенүүдөн сактоочу АЪОзтүн жука кабыкчасы м-н капталат. Анын майда күкүмү ысытканда күйөт. Кычкылтек м-н активдүү кошулуу касиети металлдарды алардын оксиддеринен калыбына келтирүү үчүн колдонулат. Жогорку темп-рада азот, көмүртек, күкүрт м-н реакцияга кирип, нитридди (A1N), карбидди (А1₄С₃), сульфидци (A1₂S₃), галогендер м-н галогениддерди (AIF₃, А1С1₃) берет. Щелочто оңой эрип, суутекти бөлүп чыгарат да, алюминатты пайда кылат: 2AI+2NaOH+10H₂O=2Na[Al(OH)₄(H₂O)₂]+ +ЗН₂. Ал өнөр жайда криолитте (NagAlF₆) эритилген бокситти электролиздөөдөн алынат. А. электр техникасында, авиация өнөр жайда, металлургияда, архитектурада, ядролук реакторлордо, турмуш-тиричилик буюмдарын жасоодо кеңири колдонулат.