АФРАСИАБ
АФРАСИА́Б--байыркы Согду мамлекетинин борбор шаары, Өзбек Республликасынын аймагында Самарканд шаарынын түндүгүнөн орун алган, аянты 219 гага жакын. Зороастризмдин ыйык китеби ‒ «Авестада» Афрасиаб аталышы адам аты катары эскерилет. Ал эми эл арасында сакталып калган эзелки эпостордо Туран аймагынын башкаруучусу Афрасиаб шаарын салдыргандыгы айтылат. 4-
кылымга чейин, башкача айтканда Александр Македонский басып алганга чейин аймактагы эӊ ири шаарлардын бири болгон. 8-кылымда Согду мамлекети Араб халифатынын курамына кошулгандан кийин, Афрасиаб шаары кол өнөрчүлүктүн жана сооданын борборуна айланып, мурдагыдан да гүлдөп өскөн. 9-кылымдан бул шаар тарыхый булактарда Самарканд, 11‒15-кылымдарга таандык түрк тилиндеги эмгек
терде Семизкент деген аталыш менен кездешет. 1220-жылы шаар Чынгызхандын аскерлери тарабынан талкаланган. Кийин анын жанына азыркы Самарканд шаары салынган. Афрасиаб шаарына археологиялык казуу иштерин алгач Борзенков (1874), В. В. Крестовский (1883), Н. И. Веселовский (1884‒85, 1895), В. В. Бартольд (1904) жана В. Л. Вяткин (1905; 1912‒13) жүргүзүшкөн. Казуу учурунда 10-кылымга тиешелүү чоӊ мечит, ошондой эле монгол баскынчылары тарабынан өрттөлгөн мечит, шаардыктардын турак жайлары, 7‒8-кылымдардагы хан сарайынын калдыктары, суу түтүктөрү, курал-жарактар, кооздук буюмдар ж. б. табылган.
Ад.: Вяткин В. Л., Афрасиаб ‒ городище былого Самарканда. Самарканд, 1926; Шишкин В. А., Афрасиаб ‒ сокровищница древней культуры, Таш., 1966.